SASTRA SUNDA

1.    Dongeng Fabel Sunda "Sakadang Kuya"

Dina hiji poe Sakadang Kuya keur neangan kadaharan, ti isuk keneh nepi ka beurang manehana tacan keneh manggihan nanaon. Ngahaeut ka tengah poe, manehna manggih tangkal cau nu buahna geus asak, tapi kumaha da teu bisa naek. 

Kulantaran kitu, tuluy manehna bebeja ka Sakadang Monyet, menta tulung. Kie omongna “Sakadang Monyet, uing manggih tangkal cau nu buahna geus asak, tapi hanjakal teu bisa naek, cing tulungan pangalakeun, engke paparoan” 

“Hade,” tembal Sakadang Monyet. “Di mana?” Tuluy maranehna arindit babarengan ka tempat tangkal cau tea. Sakadang Monyet, tuluy naek, metikan cau hiji-hiji bari ditungtut dihakanan.  

Sakadang Kuya mah teu dibere sapotong-potong acan, atuh bati cumeplak we neureuyan ciduh. “Sakadang Monyet, mana bagian uing? Kapan geus jangji paparon” ceuk Sakadang Kuya ngagorowok. 

Tapi Sakadang Monyet teu malire, jongjon bae metikan jeung ngadaharan, kalahkah maledogan ku cangkangna. Sakadang Kuya pohara nyerieunana, ngunek-ngunek hayang males. 

Dina hiji poe isukana, Sakadang Kuya indit ka kebon Juru tani, ngala cabe nu geus arasak, warnana bareureum. Ngala genep nu galede, ketembongna bangun aramis pisan. Manehna indit nepungan Sakadang Monyet. 

Biwir sakadang kuya dipulas ku pucuk daun jati supaya beureum, tuluy cupak capek, cuplak ceplak, cara nu geus barang dahar geunah. 

Ditanya ku Sakadang Monyet, “Sakadang Kuya, maneh teh keur ngahadar naon? Cik uing menta!” Tembal Sakadang Kuya, “ah, ulah ngaganggu, uing teh keur ngeunah ngadahar buah loa paparin ti Dewata. Kakarka uing mah barang dahar ni’mat kieu.” 

“Cing ngasaan saeutik, uing lapar pisan.“ Ceuk Sakadang Monyet bari lumah lameh menta ngarah dipikarunyaan. “Keur naon make mere ka maneh, kapan bareto ge maneh teu mere cau ka uing, padahal eta teh uing anu manggihana?” 

“Hampura bae atuh nu enggeus-enggeus mah!, sing karunya ka uing ku hayang ngasaan buah loa paparin Dewata!” omongna deui lengas lengis. 

“Nya ari maksa-maksa teuing mah top bae, tuh cokot deukeut tangkal caringin itu!” tapi ulah dibeakeun kabeh, sesakeun keur uing saparona.” 

Sakadang Monyet pihara atoheunna, gancang lumpat rek nyokot buah loa paparin Dewata tea. Lantaran tabeatna hawek jeung sarakah manehna embung nyesakeun. 

Kabeh dibawa lumpat, di tengah jalan raus raus bae didahar, nepi ka beak. Ari beak…. Adug lajer, jejeritan awahing ku lada jeung panas. 

Sakadang Kuya kacida sugemanana, lantaran geus bisa males kanyeri hatena keur bareto.

2.    Dongeng mite nyi roro kidul

Jaman baheula di Pulo Jawa aya hiji raja, kakasihna Sang Prabu Munding Wangi. Ti prameswari kagungan putra istri, jenenganana Dewi Kadita, anu kageulisanana pilih tanding, kaceluk ka awun-awun, kawentar ka janapria, malah nepi ka nelah Dewi Srangenge, lantaran cahayana moncorong lir srangenge.

Dewi Srangenge kacida pisan dienodna, dipikanyaah ku ibu sareng ramana, lir nanggeuy endog beubeureumna. Sanaos kitu, Sang Prabu teu weleh neneda, neneda ka Hyang Dewata katut batara-batari, sangkan anjeunna kagungan putra pemeget.

Nanging anu diantos-antos teh, ti prameswari Raja teu kagungan putra deui. Teu kantos lami ti harita, Kangjeng Raja kagungan deui putra. Sanes ti prameswari, nanging ti selir, anu jenenganana Dewi Mutiara.

Putrana pameget luyu sareng kapalayna. Kangjeng Raja kalintang pisan bingahna. Sami sareng ka Dewi Srangenge, ka putra ti Dewi Mutiara oge, kalangkung-langkung nyaahna.

Sanaos Dewi Mutiara tos nyenangkeun Raja, ku jalan kagungan putra pameget tea, nanging ku margi Dewi Mutiara teh selir, linggihna angger bae di gedengeun karaton, henteu di lebet karaton sapertos prameswari.

Manah Dewi Mutiara ngageremet teu sugema, timbul bae rasa ceuceub ka prameswari, dibarung ku rasa sirik ka Dewi Srangenge. Malah aya leuwihna ti kitu, manehna boga kahayang, sangkan anakna jadi raja.

Lamun seug anakna jadi raja teh, tangtu kahirupanana bakal robah. Moal ngarasa disapirakeun cara ayeuna. Sahenteuna atuh jadi indungna raja, disarebutna oge tangtu Ibu Suri.

Dewi Mutiara terus mikiran. Sanajan anakna lalaki, salila di karaton masih aya keneh Dewi Srangenge jeung prameswari, pamohalan anakna bisa jadi raja. Ku kituna euweuh deui jalan, lian ti duaanana kudu disingkirkeun sina ingkah ti karajaan. Ngan kudu kumaha carana?

Kabeneran aya nu ngabejaan, di tutugan Gunung Parahu, aya hiji awewe tukang tenung sakti, an ngaranna katelah Nini Jahil. Ngadenge eta beja, Dewi Mutiara kacida pisan bungahna. Tuluy nitah emban kapercayaanana, nyusulan Nini Jahil ka Gunung Parahu.

Barang tepung jeung Nini Jahil, pok Dewi Mutiara nyaritakeun niatna, nya eta hayang nyingkirkeun Dewi Srangenge katut prameswari. “Kumaha sanggup?” cek Dewi Mutiara. “Tai ceuli atuh nu kitu mah,” jawab Nini Jahil. “Tapi entong dipaehan,” cenah deuih. “Ulah hariwang,” Nini Jahil siga nu yakin.

Maksud maneh Dewi Mutiara teh, prameswari jeung Dewi Srangenge, rek ditenung supaya beungeutna ruksak.

Ingetanana, ari beungeutna ruksak mah, pasti ku Kangjeng Raja diusir, atawa disingkurkeun ka leuweung, lantaran dianggap wiwirang keur karajaan.

Kacaritakeun dina hiji peuting, waktuna pangeusi karaton sarare tibra, Nini Jahil asup ka jero karaton. Dasar tukang tenung sakti, euweuh saurang oge anu nyahoeun. Para-ponggawa nu ngajaraga kabeh sararena kawas bangke, gara-gara elmu sirep Nini Jahil.

Sup manehna rerencepan, asup ka pangkuleman prameswari. Terus ngaluarkeun elmu tenungna. Ku matih-matihna elmu tenung Nini Jahil, harita keneh pameunteu prameswati pinuh ku bisul sagede-gede suuk.

Teu kaop katoel meueusan, langsung kaluar getih campur nanah, bauna kaambeu hanyir.

Beres prameswari ditenung, giliran Dewi Srangenge. Ieu oge sami sakedet netra pisan, pameunteu anu sakitu geulisna, robah jadi goreng patut.

Pinuh ku koreng, borok, jeung bisul. Sarua deuih teu kaop katoel saeutik, barijil nanah campur getih, bauna semu hangru. Nini Jahil kaluar ti karaton, tuluy nyampeurkeun ka Dewi Mutiara. Nini Jahil nyaritakeun pagaweanana, geus nenung prameswari jeung anakna. “Moal teu buruk geura tah beungeutna!” ceuk Nini Jahil bari seuri nyikikik.

Dewi Mutiara kacida pisan bungahna. Sanggeus narima buruhan, Nini Jahil buru-buru balik.

Teu kungsi lila ti harita, Dewi Srangenge gugah, margi ngambeu babauan. Anjeunna ungas-ingus, tetela asalna tina pameunteu anjeunna.

Dewi Srangenge ngeunteung. Ari breh ningal pemeunteuna, Dewi Srangenge ampir-ampiran ngajerit, bakating ku reuwas jeung sedih. Ras Dewi Srangenge emut ka ibuna, enggal lebet ka kamar ibuna, teras diguyah-guyah digugahkeun.

Naha atuh ari breh teh, geuning sanasib jeung anjeunna. Pameunteuna sami-sami ruksak, pinuh ku borok jeung bisul nanahan, sarta ngaluarkeun babauan teu pararuguh.

Indung jeung anak, antukna ceurik paungku-ungku. Duanana rerencepan kaluar ti kaluar. Terus kaluar ti karaton. Pangemut anu duaan, meh sami, jang nanahaon aya di karaton oge, lantaran boga beungeut beda ti batur. Ti batan diusir ku Kangjeng Raja, mending miheulaan kabur ti nagara.

Isukna ibur sapangeusi karaton, prameswari jeung Dewi Srangenge, wengi-wengi ngalolos ti karaton. Taya anu nyahoeun saurang oge, ka mana leosna eta dua putri teh. Sabalikna jeung Dewi Mutiara, ngadenge eta beja teh seuri bungah, lantaran maksudna geus laksana. Nyingkirkeun prameswari kadua anakna.

Prameswari jeung Dewi Srangenge, duaan leumpang sakaparan-paran, lumampah nuturkeun indung suku. apruk-aprukan teu puguh nu dijugjug. Mubus ka leuweung geledegan, leuweung ganggong simagonggong, leuweung si sumenem jati. Hatena nalangsa kabina-bina.

Sakali mangsa jog ka hiji patapan. Patepang jeung hiji pandita. Bubuhan pandita sakti, mibanda elmu linuhung, weruh sadurung winarah, pribumi langsung uninga, istri anu sarumping teh taya sanes, prameswari kadua putrana, sanaos pameunteuna kacida ruksakna.

Henteu papanjangan carita, prameswari jeung Dewi Srangenge, diangken langkung ti misti, malah dianggap putra jeung putu. “Nyai jeung incu Eyang, ayeuna teh keur meunang cocoba. Cocoba anu sakitu beuratna. Ayeuna mah ngarereb bae di dieu,” ceuk Ki Pandita ka prameswari.

Prameswari kadua Dewi Srangenge, ahirna ngarereb di patapan. Ki Pandita usaha satekah polah, ngalandongan panyawatna. Tapi ku matih-matihna tenung Nini Jahil, Ki Pandita teu tiasa ngalandongan. Aya ari pituduh mah eta oge, pituduh ngeunaan jalma anu juligna.

Eta dua istri kacida ngarumasna, tuman hirup di karaton sagala nyampak, ari ayeuna di patapan sagala euweuh. Euweuh nu ngaladenan-ngaladenan acan. Eta anu salawasna jadi emutan prameswari, utamana mah nasib putrana ka payunna.

Ku tina seueur teuing emutan tea, brek bae prameswari teh teu damang, tug dugi ka pupusna di patapan. Ki Pandita kacida pisan ngangresna, mireungeuh kaayaan prameswari kitu. Nyel bae aya karep males kanyeri, ka nu geus boga laku julig. Ki Pandita uninga ka nu boga dosana.

Lajeng bae ngutus maung kembar, sina ngahukuman Nini Jahil. Duanana teu meunang waka balik, salila tukang tenung jahat hirup keneh.

Maung kembar indit ti patapan, rek ngajugjug ka Gunung Parahu. Sarta teu kungsi lila ti harita, di tutugan Gunung Parahu guyur, Nini Jahil geus kapanggih jadi bangke, Beungeut jeung awakna ruksak, kawas tapak ngareweg maung.

Dikantun pupus ku ibuna, Dewi Srangenge kacida pisan sedihna, raosna teu aya deui batur pakumaha. Aya oge Ki Pandita anu haat nyaaheun, da teu sarua jeung indung kanyaahna. Dewi Srangenge sering emut ka ibuna, ahirna teu kiat lami-lami aya di patapan.

Wengi-wangi anjeunna rerencepan kabur. Saleresna Ki Pandita sanes teu uninga, putu angkatna kabur ngantunkeun patapan. Tapi ku Ki Pandita henteu dihalang-halang. Tibatan manah Dewi Srangenge teras sedih, emut bae ka nu tos ngantunkeun, mending antep sina milari pangalaman.

Saha anu terang Dewi Srangenge teh bakal pinanggih jeung kabagjaan. Caturkeun Dewi Srangenge, saparantosna ngalolos ti patapan, angkat henteu puguh nu dijugjug. Angkat sakaparan-paran kitu bae. Bari henteu ngingetkeun kasalametan dirina.

Saban ngalangkungan leuweung, anjeunna ngarep-ngarep ajal datang, dipacok oray atawa dihakan sato galak. Tapi, sakitu mindeng pasarandog, boro-boro aya nu daek ngahakan, sakur sasatoan di eta leuweung, kalah paheula-heula nyalingkir. Teu daek deukeut-deukeut acan.

Duka pedah henteu tegaeun, nempo waruga nu sakitu ruksakna, duka henteu kuat ngambeu bauna.

Lami-lami Dewi Srangenge teh jog anjog ka sisi basisir kidul. Lalampahanana kandeg di dinya, kapegat laut upluk-aplak satungtung deuleu.

Ku margi ngaraos kacida bingungna, ka mana nya kedah neraskeun laku, anjeunna liren handapeun tangkal kalapa, sakantenan niat ngareureuhkeun kacape. Dewi Srangenge nanghunjar dina kikisik, bari nyarande kana tangkal kalapa. Neuteup anteng ka tengah laut.

Sakedapan lali kana kasedih manahna. Angin laut lir nu ngusapan salirana, lami-lami ngaraos tunduh anu kacida. Reup bae kulem di dinya tibra naker.

Sabot Dewi Srangenge kulem, anjeunna ngimpen anu luar biasa, impenan sapertos anu enya-enya kajadian. Dina eta impenanana, anjeunna ditepangan ku hiji aki-aki. Eta aki-aki nganggo anggoan sing sarwa bodas. Ari kana rupina, asa henteu asing deui. Asa kungsi panggih, ngan duka di mana.

Eta aki-aki pok sasauran, kieu cenah, “Deudeuh teuing incu Aki, nu geulis kedah ngalaman hirup sangsara. Ayeuna mah geura gugah, heg geura siram dina cai laut. Engke sagala rupana baris balik deui, balik ka sabihara-sabihari. Rengse siram ulah ka mana-mana, margi bakal aya satria nu ngajak nikah.”

Tamat aki-aki sasauran, Dewi Srangenge gugah. Luak-lieuk teu aya sasaha. Iwal aya laut nu kacida legana. Ombakna siga nu ngagupayan, sangkan anjeunna enggal-enggal siram. “Anu bieu teh impian ilapat atawa riwan?” gerentes manah Dewi Srangenge.

Tapi ahirna mah Dewi Srangenge henteu seueur deui anu diemutan, ku tina parantos pasrah tea kana kadarna. Gebrus bae ka laut, ibak kokojayan. Cai laut asin teh karaosna asa seger. Anehna unggal anjeunna ngusap raray, urut borok reujeung bisul, harita keneh langsung beresih.

Kasauran aki-aki henteu lepat, pameunteu nu geulis beresih deui. Sinarna moncorong deui sabihari kawas panonpoe kakara medal. Kantenan Dewi Srangenge pohara bingahna. Anjeunna ampir-ampiran teu percanten, kana kajadian nu sakitu matak anehna.

Wareg siram kokojayan, lajeng ngeunteung kana beungeut cai, katingal rarayna ngagenclang herang. Malih raraosanana mah langkung geulis, langkung cahayaan ti nu parantos-parantos. Teu karaos tina socana bijil cisoca, mapay kana damisna anu limit, cisoca anu meDONGdal tina kabungah taya hinggana.

Nurut kana kasauran aki-aki dina impenan, anjeunna henteu ka mana-mana deui. Damelna ngantos kasumpingan satria, anu bade ngajak nikah tea. Dewi Srangenge percanten kana kasauranana, ku margi apan parantos aya buktosna. Pameunteuna anu tadina ruksak, ayeuna balik deui sapertos sabihara-sabihari.

Ngan naha atuh nu diantos-antos teh henteu daek sumping bae. Anjeunna meh unggal dinten ngalangeu di sisi basisir bari neuteup ka tengah laut. Sangkaan anjeunna, moal henteu, satria teh sumpingna ti tengah laut. Lamun kana kapal laut, geuning taya celak-celakna acan. Atawa bisa jadi bijil ti jero laut.

Sadinten, dua dinten nepi ka saminggu, Dewi Srangenge masih tiasa nahan kasabaran. Saminggu, dua minggu, dugi ka sasasihna, sasasih, dua sasih, dugi ka sataunna, Dewi Srangenge seep kasabaranana. Lami-lami timbul bendu ngagugudug, margi asa dibohongan ku aki-aki, anu patepang dina impenan tea.

Dewi Srangenge penggas pangharepan, bendu dibarung kun genes ngangres. Tungtungna jleng bae luncat ka laut, maksadna bade luluasan, milih neuleumkeun maneh ka laut, nyebakeun salirana ka pengeusi laut, sukur-sukur mun dihakan ku lauk hiu, atawa diteureuy buleud ku lauk paus.

Tapi cai laut kalah nyalingray, kawas nu mere jalan ka Sang Dewi. Kitu deui sakabeuh pangeusina, rupa-rupa lauk nu gede nu leutik, daratang ngabageakeun. Tungtungna Dewi Srangenge teh diangkat jadi ratu di sagara kidul, katelah Nyai Ratu Roro Kidul.

Tapi anjeunna tetep panasaran, palay tepang sareng satria anu dijangjikeun dina impenan. Cai laut teras-terasan diubek, niatna milarian satria tea. Eta sababna pangna laut kidul kasohor galede ombakna. Lantaran hayoh wae diubek-ubek ku Nyi Roro Kidul.

3.    Si Kabayan Moro Uncal

Isuk kénéh Si Kabayan jeung mitohana geus harudang, lantaran poé éta rayahat rék moro uncal.

Urang kampung geus saraged, maké calana sontog, samping dibeubeurkeun kana cangkéng, bedog panjang nyolégréng. Sawaréh marawa tumbak. Anjing ragég geus hayangeun geura ngudag boroan ka leuweung.

Nénjo batur saraged téh Si Kabayan mah teu ieuh kapangaruhan. Manéhna mah ngaléléké, maké sarung dikongkoyangkeun. Batur-batur marawa bedog, manéhna mah kalah mawa péso raut.

“Keur naon mawa péso raut, Kabayan?” tatanggana nanya.

“Keur nyisit uncal,” jawabna.

Nu rék moro laju indit. Tepi ka leuweung, der ngasruk. Anjing ragég ti kulon, ti kalér, ti wétan. Jalma-jalma pating corowok. Nu megat ayana di beulah kidul, lebah bubulak.

Ari Si Kabayan misahkeun manéh. Manéhna mah nangtung handapeun tangkal jambu batu bari tatanggahan, néangan jambu asak.

Keur tatanggahan, gorowok nu ngagero, “Pegaat…!”

Si Kabayan ngalieuk. Ari torojol téh ti jero rungkun, uncal jaluna. Tandukna ranggah.

Si Kabayan can nyahoeun uncal. Cék pangirana uncal téh sagedé anak embé. Nu matak barang nénjo sato nu siga kuda bari tandukan téh, ngan térékél wé manéhna naék kana tangkal jambu. Teu bisa luhur naékna téh da kagok ku sarung. Manéhna nangkod kana dahan panghandapna, sarungna ngoyondon.

Kabeneran uncal téh lumpat ka handapeunana pisan. Si Kabayan peureum, sieuneun kaparud ku tanduk uncal nu sakitu ranggahna.

Si kabayan teu kira-kira reuwaseunana barang karasa aya nu ngabedol ti handap. Ari diténjo horéng tanduk uncal téh meulit kana sarungna. Uncal ngarengkog, tuluy babadug hayang ngalésotkeun tandukna. Kadéngé ambekanan hos-hosan. Si Kabayan beuki pageuh muntangna, uncal beuki rosa ngamukna, tapi tandukna kalah beuki pageuh kabeulit ku sarung. Si Kabayan beuki geumpeur, sepa taya getihan.

“Tuluuuuung….tuluuunngg…., ieu aing ditubruk uncal…!” Si Kabayan gegeroan ménta tulung.

Teu lila burudul nu moro nyalampeurkeun. Nénjo uncal abrug-abrugahn téh, teu antaparah deui belewer wé ditumbak. Uncal ngajéngjéhé. Jekok-jekok pada ngadékan tepi ka rubuhna. Uncal ngajoprak. Si Kabayan gé ngalungsar gigireunana bari rénghap ranjug.

Nu ngariung uncal hélokeun.

“Kumaha ditéwakna ucal sakieu badagna, Kabayan?”

Si Kabayan nangtung lalaunan bari cungar-cengir., “Ah gampang. Uncal mengpengan ka handapeun tangkal jambu, ku kuring dipegat. Barang geus deukeut, dirungkup wéh tandukna ku sarung . Tuh geuning sarungna ogé tepi ka rangsak saroéh. Geus karungkup mah teu hésé, kari marieuskeun wé tandukna.”

Saréréa gogodeg. Ari Si Kabayan padamuji téh nyéréngéh wé bari ngusapan tuurna nu barared.

Uncal pada ngarecah. Si Kabayan ngajingjing pingping uncal bari heheotan.

(Tina Gapura Basa Jilid 2, Karya Drs. Hidayat Suryalaga, spk.)

Pedaran Ngeunaan Carita Babad

Nurutkeun Danu Suprapta (1976), babad nyaeta salah sahiji jenis sastra sejarah nu ngagunakeun basa Jawa anyar nu ngalaman sasaruaan dina hal nu rupa-rupa, saperti ngaran diri, ngaran geografi, sasaruaan kajadian, jeung sajabana.

Nilik kana wangenan, babad mibanda sipat-sipat saperti nu ditataan dihandap :

1.    Sakral.

2.    Religio.

3.    Legendaris.

4.    Mitologis.

5.    Hagiografis.

6.    Simbolis.

7.    Sugestif.

8.    Istana sentris.

9.    Fragmentaris.

10. Raja.

11. Lokal.

12. Anonim.

- Sasaruaan istilah carita babad :

1.    Dongeng Sejarah.

2.    Carita Sejarah.

- Kagunaan ayana carita babad nyaeta :

1.    Pikeun ngalegitimasi asal-usul kajadian.

2.    Minangka panungtun pikeun para turunan.

3.    Babad ngajarkeun kumaha campur gaul di masarakat waktu harita.

- Contoh Carita Babad :

1.    Babad Godog (di Garut).

2.    Babad Cikundul (di Cianjur).

3.    Babad Panjalu (di Ciamis)

4.    BABAD PANJALU

Zaman  baheula di daerah Panjalu aya hiji karajaan anu diparentah ku Prabu Boros Ngora, Sang Prabu kagungan dua putra nyaeta Raden Arya Kemuning jeung Raden Arya Kencana. Kalakuan eta dua raja teh beda pisan. Lanceukna, nyaeta Raden Arya Kemuning sifatna rada barangasan jeung ngedul di gawe. Sedeungkeun adina nyaeta Raden Arya Kencana estuning bageur jeung resep tatanen.

Dina hiji poe aya paguneman antara Raden Arya Kemuning jeung Raden Arya Kencana, ceuk Raden Arya Kemuning “eweuh gunana rama Prabu nyieun waduk Lengkong teh, ka cape-cape kudu ngabendung. Padahal mah antep bae teu aya waduk oge urang mah teu burung beunghar ieuh” 

“Ih .... ari kakang waduk Lengkong teh gede pisan manfaatna, rahayat Panjalu bisa nyawah kalawan teu kakurangan cai, pepelakan jadi salubur, sasaton lalintuh, lauk oge mani ceuyah, rahayat oge katembong barungaheun pisan “ceuk Raden Arya Kencana.

“ heeuh, da adi mah patani, ari akang mah teu hayang teuing jadi patani da akang mah hayang jadi Raja, mun geus pupus Rama Prabu teh, nya meureun akang anu jadi gantina teh!” Arya Kemuning nyerengeh semu anu agul.   

“ Leres ari kitu mah, tapi ...Raja oge kudu dirojong ku rahayatna, kakang. Mun rahayatna ngedul tur pakayana gaplah, atuh bakal sangsara.  Mun geus sangsara pinasti raja oge kabawa malarat. Saha nu salah ? nya Raja da bongan teu bisa mimpin rahayatna.” walon Arya Kencana.

“ Meunggeus gandeng! tong sok mapatahan ari ka lanceuk teh! pamali.” ceuk Arya Kemuning muncereng keuheul.

Sabaraha taun tiharita, Prabu Boros Ngora ngecapkeun kalungguhanana salaku Raja Panjalu. Anjeuna masrahkeun karajaan ka putrana anu cikal nyaeta Raden Arya Kemuning.

Ti harita anu jadi dalem Panjalu teh Raden Arya Kemuning. Ari Prabu Boros Ngora jeung Raden Arya Kencana mah arindit ka Jampang rek niiskeun diri ti saprak didaleman ku Arya Kemuning, rahayat Panjalu jadi malarat.

Kusabab sakabeh hasil tatanen jeung pakaya rahayat teh dirampas ku Raden Arya Kemuning, jeung kemuning teh mindeung curak-carek, beuki lila rahat beuki sangsara bae. Kulantaran geus sagala seep, Kemuning aya maksud rek ngabedahkeun waduk Lengkong. Tapi samemehna rek ngabejaan heula Prabu Boros Ngora di Jampang. Nya manehna nitah pangawalna indit ka Jampang ngabejaan Sang Prabu tapi Sang Prabu moal tiasa ka Panjalu tapi ngirimkeun wakilna nyaeta Raden Arya Kencana.

Gancang carita, Raden Arya Kencana jeung pangiringna geus nepi ka Panjalu. Barang jol, kacida ngajeunghokna ningal waduk Lengkong geus saat, koredas taya cai saeutik-eutik acan. Pudigdig bae Arya Kencana teh napsu, awakna ngagidir, panonna buringas.

“ Hey, kakang ! kakang teu ngajeunan ka Rama Prabu sok sanajan anjeunan teu sumping, tapi aya kaula wawakilna. naha kakang geus wani-wani ngabedahkeun waduk Lengkong tanpa idin ti kaula” ceuk Arya Kencana.

“ Kaula mola ngajenan ka andika kusabab andika mah adi kaula, lain Rama Prabu “ ceuk Arya Kemuning.

Bakat ku keuheul, Arya Kencana teh ngarontok Arya Kemuning. antukna der bae galungan campuh pisan. Balad-baladna oge sarua pada tarung ragot pisan untung kaburu datang utusan Prabu Boros Ngora ti Jampang. 

5.    SASAKALA TALAGA WARNA

Di lamping Gunung Mégamendung, teu tebih ti jalan anu ti Bogor ka Sindanglaya; aya situ hiang katelahna Talaga¬warna. Sering pisan anu ngahaja sarumping ka dinya, ngaradon sukan-sukan bari ningali kaanéhanana. Margi titingalian di sakurilingna éta talaga teu kinten saéna, kakayonna anu arageung ngararombyong ka sisi cai, patingrunggunuk sapertos kénging ngahaja ngatur; kawuwuh ha¬wana tiis, kawantos di luhur gunung.

Nanging ari bangsa urang mah teu warantuneun ngaga¬dabah, malah awis aya anu ngahaja ngadon macangkrama borak-borak di sisi Talagawarna mah, margi sieun ku ma¬malana, pédah éta tempat dianggap sanget.

Ku sabréhan ogé katingali geueumanana, pantes seueur dedemitna, caina ngagimbleng, sakapeung héjo, sakapeung jingga, sakapeung semu konéng atanapi kajas. Éta margina nu mawi éta situ hiang disebat Talagawarna, réh caina sok gentos-gentos warnana.

Numutkeun cariosan sepuh urang Cianjur, nu mawi rupi caina sok robah-robah kitu téh, aya sasakalana. Kieu dongengna:

Jaman baheula palebah dinya téh aya nagara anu teu kinten raména, gegek jelemana tur balaleunghar deuih. Anu jumeneng raja kawentar asih ka abdi-abdi, kagurnita ka¬adilanana, puguh deui ari kabeungharanana mah kakoncara ka mana-mana.

Kacarioskeun Kangjeng Raja kagungan putra istri mung hiji-hijina pisan, geulis taya tandingna, salira jangjing lenggik, rarayna ngadaun seureuh, keningna ngajelér paéh, waosna gula gumantung, panangan bentik ngagondéwa.

Atuh ku ibu ku ramana sakalintang dipusti-pustina, di¬eugeuh didama-dama, éstu saniskanten dipupujuhkeun, sakapalayna teu aya nu dipungpang.

Barang Sang Putri parantos yuswa opat welas taun, keur sumedeng rumaja putri, nindak kana turun amis cau, teu aya deui damelna unggal dinten ngan mesék salira, di karaton pipidangan, gentos-gentos panganggo nu murub mubyar di¬tabur inten widuri.

Midang teu aya musimna, ningkes panganggo anu wareu¬teuh siang-wengi, saniskanten kedah ninggang surupanana. Sareng salamina kedah ngaleuseuhan baé, teu kersa nganggo nu lusuh. Upami sinjang songkét, atuh raksukanana kedah suat emas pulas kayas, sumberna kedah berlian masung, pinggel belah rotan ditarétés inten, malah sanggul diréka¬-réka kénging nyusurup, parantos aya emban tukangna.

Ku ibu ku rama éstu diayunkeun sakersana, kawantos ratu mukti salieuk béh, sayagi geusan ngumbruk-ngumbruk putra, anu sakitu dianggo kameumeutna.

Binangkitna putri kana ningkes panganggo parantos teu aya tandingna, jadi pamujian saeusi nagri, ditiru ditaru¬rutan ku istri-istri sadaya.

Ku margi ti mumurangkalih dibiasakeun ngaleuseuhan wungkul téa, sareng tingkesanana teu kénging pisan aja géséhna, lami-lami putri sering pusing galih, réh bingung kumaha nya pimodéleun, da anu parantos aya mah karaosna matak bosen, karaosna kieu teu surup-kitu teu surup.

Damelna nangis ngurihit ka ibu ka rama, nyuhunkeun inten keur rarambu kekemben, sareng mundut berlian keur tabur raksukan, mundut jambrut keur papaés pajeng, sareng mundut deui rupi-rupi permata anggoeun ieu-anggo¬eun itu pangwuwuh anu parantos aya.

Awitna mah pamundutna ku ibu ku rama tara aya anu dipogogan, najan barang anu langka, dibélaan ngadadak nimbaIan mantri ponggawa ngilari ka unggal nagri. Atuh permata ogé dugi ka parantos sababaraha peti geledeg, jabi sutra bangsa anggoan sipat nyamu.

Nanging lami ti lami, tina sanget kasengsrem ku tingkesan anu marodél téa, pamundut putri seueur pisun murkana, dugi ka ku ibu ku rama kapaksa sok dipondah, lantaran kamanah, yén kahoyong anu sarupi kitu mah henteu matak jadl papaés kapantesan.

Atuh Sang Putri sering bendu, pundung ka sepuh tina raosna asa dipungpang kahoyong, damelna kutuk gendeng, dugi ka wantun ngupat nyebatkeun medit, nyebat kumed, majar teu nyaah ka putra.

Dina hiji dinten putri sumping dumeuheus ka payuneun ibu rama diiring ku emban-emban, sakumaha biasa badé aya deui pamundut, réh kaangsonan ku mojang eusi puri, majar surup mawa sieup, upami tungtung rambut unggal¬ lambar digantélan ku mirah sareng widuri.

 

Ku Kangjeng Raja digumujengkeun, pamundut anu sa¬kitu minculakna téh, disebatkeun murka kaleuwihan, ditung¬tungan ku piwuruk, supados putra ulah katalanjuran teuing.

Nanging ujug-ujug jengkét baé putri ti payuneun rama, nangis kanyenyerian bari teu tata pasini.deui, wur baé permata anu dicandak harita ku anjeunna diawurkeun kana mas¬taka ramana. Gejlig putri ka latar, jamotrot bendu ka sepuh bari ngagantawang kieu, ”Kop tah cokot deui ari owel mah dipaké ku ....!"

 

Ajaib pisan teu acan tutup putri sasauranana, ujug-ujug burial baé cai ngabulak-bulak ti tengah latar téa, leb karaton kakeueum, musna rupa nagara dadak sakala salin jinis ngajadi talaga.

Nu mawi caina ayeuna sok gentos-gentos rupi téh, nyaéta duméh kahibaran ku cahaya berlian sareng permata nu sanés; anu mayak di dasarna, tilas ngawuran mastaka Kang¬jeng Raja, ramana putri nu murka téa.